INTERVIEW MET FRACTIELID FENNEKE VAN DER VEGTE IN DE LEUSDER KRANT, AUG 2022
,,Als we het bestaande landbouwsysteem in stand houden, raken we misschien wel meer boeren kwijt dan als we veranderen.’’ Aan het woord is Fenneke van der Vegte. Zij houdt in de stikstofdiscussie niet alleen een stevig pleidooi vóór de natuur, maar ook voor een nieuwe balans met de landbouw. Fenneke van der Vegte. Velen zullen haar nog kennen als de wethouder die het laatste halfjaar van het vorige college de portefeuille van haar vertrekkende partijgenoot Erik van Beurden overnam. Maar Van der Vegte is, behalve politicus van GroenLinks-PvdA, ook kenner van de natuur. Zo was ze bijvoorbeeld ecologe in dienst van de gemeente Amersfoort.
LANDSCHAPSECOLOGIE Als beleidsambtenaar bij de provincie Overijssel nam de stikstofproblematiek al een voorname plek in bij haar taak om beleid te ontwikkelen voor natuurgebieden. Toen ze niet terugkeerde in het nieuwe college, trad Van der Vegte opnieuw in dienst van de gemeente Amersfoort. Nu als ‘strategisch adviseur stad en ontwikkeling’. In haar opleiding tot bioloog specialiseerde ze zich in de ‘landschapsecologie’.
,,Ook zonder stikstofbeleid loopt de werkgelegenheid in de agrarische sector al heel lang hard terug. In feite is er door de voortschrijdende schaalvergroting nu al sprake van kaalslag op het platteland’’, stelt Van der Vegte vast. ,,Vormen van landbouw die beter in balans zijn met de natuur- en daar moeten we denk ik naar toe- zijn minder grootschalig, extensiever. En daar zijn ook meer boeren voor nodig.’’
‘RACE TO THE BOTTOM’ Volgens Van der Vegte bevindt de hele sector zich in een ‘race to the bottom’ en lijkt de landbouwlobby tot nu toe meer oog te hebben gehad voor het instandhouden van bestaande landbouwsysteem, in plaats van zich te richten op toekomstbestendige alternatieven. ,,Ik vind dat er onvoldoende is nagedacht over de gevolgen als het systeem wat ze met hand en tand verdedigden zou klappen. Ik denk dat ze daarmee ten nadele van de eigen boeren hebben gehandeld. Ik snap overigens heel goed dat individuele boeren zich onder de huidige omstandigheden in hun bestaansrecht aangetast voelen.’’
Van der Vegte: ,,Kijk naar het meldingensysteem in het Programma Aanpak Stikstof (PAS dat in 2015 werd ingevoerd door CDA-staatssecretaris Henk Bleker) waardoor goedwillende agrariërs geen vergunning hoefden aan te vragen maar nu, doordat de PAS gesneuveld is, geen vergunning hebben voor de uitbreiding van het aantal dieren.’’
RUG TEGEN DE MUUR Volgens de Leusdense staat het kabinet ‘nu met de rug tegen de muur’, door uitspraken van ‘Brussel’ en de eigen Raad van State. Met een enorme polarisatie in de samenleving tot gevolg. ,,De ene groep wordt opgezet tegen de andere. En dat is jammer’’, vindt Van der Vegte. Zij denkt dat dat niet nodig is en dat de belangen van de landbouw én de natuur hand in hand kunnen gaan. ,,Natuurlijk blijft er plaats voor de landbouw. Het doel zal alleen moeten zijn het systeem in balans te brengen.’’
Volgens Van der Vegte is vooral het teveel aan schadelijke stikstofverbindingen een probleem in de natuur. Van der Vegte: ,,De effecten, zoals uitspoeling van belangrijke mineralen in de bodem, bouwen zich -vooral in arme zandgronden- door de jaren heen op.’’
VERBINDINGEN Het gaat grofweg om twee soorten verbindingen; de stikstofoxiden die vooral bij de verbranding van fossiele brandstoffen vrijkomen en ammoniak dat vooral in de agrarische sector (en dan met name de veehouderij) wordt geproduceerd.
Stikstofoxiden kunnen zich over grote afstanden verplaatsen. Ammoniak heeft de neiging dicht in de buurt van de plek waar het vrijkomt terecht te komen. Dus grotendeels in de directe omgeving van boerenbedrijven waar het ontstaat. De effecten, zoals uitspoeling in de bodem, bouwen zich -vooral in armere zandgronden- wel op.
OVERSCHOTTEN Van der Vegte: ,,Voor de goede orde; planten hebben stikstofverbindingen nodig om te kunnen groeien. Het is dus alleen schadelijk in te grote hoeveelheden. Het probleem waar we tegenaan lopen is het gevolg van overschotten die gedurende decennia zijn opgebouwd.’’
Stikstof heeft grofweg twee effecten op de omgeving. Het werkt enerzijds als meststof, anderzijds treedt ook een verzurend effect op omdat stikstof belangrijke mineralen in de bodem bindt. ,,Niet elk ecosysteem heeft ook evenveel last van een teveel aan stikstof. Vooral de zandgronden in ons land zijn er gevoelig voor.’’
BEDRIEGELIJK Volgens Van der Vegte is de invloed van stikstof ook bedriegelijk. ,,Planten en bomen gaan er heel hard van groeien. Dus aan de buitenkant ziet het er oppervlakkig heel goed uit. Maar bomen investeren onder invloed van stikstof meer in het maken van blad, dan in het ontwikkelen van een wortelgestel. En dat maakt -eiken bijvoorbeeld- onder meer kwetsbaarder voor verdroging.’’ Ook heeft het relatief eenzijdige dieet invloed op de algehele vitaliteit van planten en bomen. Met alle gevolgen van dien voor planteneters -groot en klein- die ervan afhankelijk zijn. Ze krijgen een te eenzijdig dieet. Van der Vegte maakt het aan de hand van een voorbeeld aanschouwelijk: ,,Als je heel veel donuts eet, word je héél groot. Maar niet gezond.’’
KALKGEBREK Andere organismen hebben last van het gebrek aan kalk in de bodem vanwege de uitspoeling door stikstofverbindingen in de bodem. Van der Vegte: ,,Er zijn voorbeelden van vogels die spontaan hun pootjes breken omdat er te weinig kalk in hun botten zit. Slakken hebben onvoldoende ‘bouwmateriaal’ voor hun huisjes.’’
Het terugdringen van de stikstofuitstoot moet die problemen oplossen. Om de biodiversiteit in stand te houden. En dat is belangrijk zegt Van der Vegte. ,,Ten eerste heeft de natuur, elk natuurgebied, een eigen, intrinsieke waarde. Maar we zijn met onze manier van leven ook aan het knoeien met een systeem waarvan we de effecten nog niet kunnen overzien.’’
BIODIVERSITEITSCRISIS Van der Vegte is bezorgd over de biodiversiteitscrisis. ,,Het tempo en de omvang van de afname van planten-en diersoorten kent in de geschiedenis zijn weerga niet. De natuur heeft simpelweg tijd nodig om zich aan veranderingen aan te passen.’’
Ze wijst op het belang van de aanwezigheid van een ‘genenpool’. ,,Alle belangrijke landbouwgewassen die we nu kennen, komen oorspronkelijk uit de natuur. Door voortdurende veredeling zijn die gewassen genetisch erg op elkaar gaan lijken. En daarmee zijn ze ook allemaal even kwetsbaar voor (nieuwe) ziektes. Dan is het alleen al uit dat oogpunt van belang om terug te kunnen grijpen op gewassen die in de natuur aanwezig zijn.’’
ANDER SYSTEEM ,,Maar biodiversiteit is ook gewoon belangrijk voor ons welzijn. En ik denk dat het geen keuze voor het één, tegen het ander is. Het is niet óf óf. De boeren hoeven niet weg. We moeten alleen gaan boeren in een ander systeem’’, vindt Van der Vegte.
De voormalig wethouder zou liever zien dat ons land de aanval kiest, in plaats van de problemen voor zich uit te schuiven. Ze roept de Deltawerken in herinnering. ,,Daarmee hebben we heel veel kennis opgedaan over watermanagement. Kennis, die we nu over de hele wereld gebruiken om andere landen te helpen. Hoe tof zou het zijn als we ook zo voorop zouden lopen in het aanpakken van de stikstofcrisis? Of breder; het duurzaamheidsvraagstuk?’’